Pojęcia orzecznictwa lekarskiego
Orzecznictwem lekarskim nazywamy te czynności lekarza, które polegają na stwierdzaniu pewnych stanów faktycznych i wysnuwaniu z nich wniosków oceniających w1 postaci orzeczeń lub opinii. Medycyna obejmuje wszystkie dziedziny życia ludzkiego, ich różnorodność wymaga specjalistycznej wiedzy i — tym samym — lekarz kompetentny w danej dziedzinie staje się rzeczoznawcą (ekspertem, biegłym), który-może wyjaśnić dane zagadnienie i udzielić odpowiedzi na stawiane mu pytania. Pytania te stawiane są przez niekompetentne w danej dziedzinie instytucje lub osoby, którym jednak dla określonych celów wyjaśnienie zagadnienia przez kompetentnego lekarza jest potrzebne. Orzeczenia lekarskie przeznaczone są nie tylko dla potrzeb instytucji nielekarskich (zakłady pracy, instytucje ubezpieczeniowe, wymiar sprawiedliwości, organy administracji itp.f, ale także dla placówek służby zdrowia lub lekarzy indywidualnie — mogą być również potrzebne przy rozbudowanej, wąskiej specjalizacji współczesnej medycyny i wynikającej z niej konieczności zespołowych działań. Sprawy wymagające takiego lub innego orzeczenia lekarskiego są tak różnorodne, jak różnorodne jest życie. Lekarz musi wypowiadać sią zarówno w sprawach poważnych i nieraz bardzo trudnych, jak i w sprawach mniejszej wagi, w których nawet ogólne wykształcenie lekarskffe jest wystarczające do wydania orzeczenia. Z tych powodów charakter, forma i wymiary tej wypowiedzi (pisemnej lub ustnej) bywają rozmaite.
Działalność lekarza nie ogranicza się — i nie może się ograniczać — wyłącznie do samego tylko leczenia. Działania o charakterze społecznym i profilaktycznym również należą do jego obowiązków. Współpraca z instytucjami, którym potrzebna jest wiedza lekarza, także do tych obowiązków należy. Dobitnie określa to, obowiązująca wszystkich lekarzy i będąca podstawą prawną ich działalności, ustawa o zawodzie lekarza, w której ustawodawca w pierwszym jej artykule stwierdza, że „wyko-
nywanie zawodu lekarza obejmuje rozpoznawanie, leczenie i zapobieganie chorobom, a także wydawanie orzeczeń lekarskich". Temu właśnie wydawaniu orzeczeń lekarskich poświęcona jest ta książka. O potrzebie jej napisania przekonały mnie liczne orzeczenia i opinie lekarskie, z którymi miałem okazję zapoznać się w praktyce. Większość z nich była mniej lub bardziej nieprawidłowa i świadczyła o nieumiejętności i bezradności lekarzy, którzy je wydawali. A przecież od niejednego orzeczenia lub opinii zależy niejednokrotnie bardzo wiele: zarówno zdrowie, jak i życie ludzkie, tak często zależne od orzeczenia o zdolności lub niezdolności do pracy, jak i warunki ekonomiczne (wysokość zarobków, rent i odszkodowań), które rzutują poważnie na stan psychiczny człowieka. W sprawach sądowych, zwłaszcza karnych, od opinii lekarskiej może zależeć honor; wolność, a nawet w przypadkach najwyższego wymiaru kary — życie człowieka. Tak ważne dla gospodarki kraju zagadnienia nieuzasadnionej, nadmiernej absencji chorobowej oraz właściwej, ekonomicznej gospodarki społecznymi funduszami ubezpieczeniowymi również zależą w dużej mierze od prawidłowego poziomu orzecznictwa lekarskiego.
Z tych wielu powodów lekarz, który wydaje orzeczenie lub opinię, musi zdaWać sobie sprawę z dużej odpowiedzialności, która na nim ciąży. Każdego lekarza, na każdym stanowisku, cechować musi poczucie odpowiedzialności, ale lekarz w roli biegłego musi wykazywać szczególnie silne poczucie odpowiedzialności. Nie wolno mu zawieść okazanego zaufania, zawsze powinien pamiętać o porządku społecznym i prawnym, którego w żadnym przypadku nie wolno mu naruszyć. Ani współczucie lub litość, ani odraza lub oburzenie, ani jakiekolwiek inne względy nie mogą mieć wpływu na obiektywność orzekającego lekarza. Lekarz naruszając podstawową zasadę obiektywności wyrządza nie tylko krzywdę materialną lub moralną jednostce lub zbiorowości w konkretnej sprawie, ale ponadto ciężką krzywdę moralną ogółowi lekarzy, obniżając* w oczach społeczeństwa szacunek i zaufanie do tego zawodu. Oczywiste jest, że przy spełnianiu wszystkich wymagań stawianych orzekającemu lekarzowi — ekspertowi — konieczny jest odpowiedni poziom jego wiedzy. Tylko lekarz kompetentny w danej dziedzinie może wydawać orzeczenie. Podobnie jak w leczeniu, tak samo w orzecznictwie lekarskim nie wolno przekraczać swych kompetencji; grozi to błędami o poważnych nieraz skutkach, a lekarza naraża na surową odpowiedzialność. W ^związku z powyższym należy zdawać sobie sprawę z tego, że jeden lekarz nie może być specjalistą we wszystkich dziedzinach orzecznictwa. Może wyspecjalizować się w metodyce i technice orzekania, ale nie jest możliwe, aby opanował każdą dziedzinę wiedzy lekarskiej tak głęboko, ażeby stać się w niej ekspertem. W związku z tym często zachodzi potrzeba — zwłaszcza w zagadnieniach interdyscyplinarnych — orzekania kolektywnego, w zespołach, w skład których wchodzą specjaliści z odpowiednich dyscyplin. Oprócz fachowej wiedzy lekarskiej, lekarz orzekający musi znać przepisy będące podstawą prawną orzekania w danej dziedzinie.
Kompetencje lekarza muszą wynikać nie tylko z poziomu jego wiedzy i posiadanej specjalizacji, co jest najważniejsze, ale musi on mieć również uprawnienia formalne do wydawania orzeczeń w danej dziedzinie. Tak np. lekarz udzielający zwolnienia z powodu czasowej niezdolności do pracy musi być zatrudniony w lecznictwie otwartym lub zamkniętym i musi oczywiście posiadać prawo wykonywania zawodu (nie może być stażystą). Lekarz orzekający w Komisjach Inwalidztwa i Zatrudnienia (KIZ) musi być upoważniony do tego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), natomiast lekarz wydający opinie dla sądu musi być biegłym wyznaczonym przez sąd do konkretnej sprawy albo.też biegłym stale wpisanym na listę biegłych sądu. Specjalnie wyznaczeni ,,lekarze sądowi" lub ordynatorzy zakładów lecznictwa zamkniętego są wyłącznie upoważnieni do wydawania zaświadczeń o niemożności stawiennictwa osób wezwanych na rozprawę sądową* (uwaga: wymienionych w tym zdaniu „lekarzy sądowych" nie należy mylić z lekarzami biegłymi, specjalistami w medycynie sądowej). Zakres orzecznictwa lekarskiego jest bardzo szeroki. Jak wspomniano na wstępie, zagadnienie z każdej dziedziny wiedzy lekarskiej może być przedmiotem orzeczenia lekarskiego. W praktyce można wyróżnić: orzecznictwo lekarskie ubezpieczeniowe, opiniodawstwo są-dowo-lekarskie lub medyczno-sądowe, orzecznictwo lekarskie administracyjne, orzecznictwo lekarskie zawodowe.
W zależności od celu, jakiemu ma służyć orzeczenie, jego forma, rozmiar i nazwa mogą być — jak wspomniano — rozmaite. Najczęściej są to dokumenty pisemne. W niektórych okolicznościach lekarz może wypowiadać się ustnie, np. przy wydawaniu swej opinii na rozprawie sądowej, ale i wtedy wypowiedzi jego są protokołowane. Niezależnie od formy, treści, przeznaczenia i nazwy, każde pisemne orzeczenie lekarskie jest dokumentem; autor celowo używa* tego powszechnie zrozumiałego słowa — ażeby podkreślić ważność orzeczeń lekarskich. Dokumentem jest (wg Słownika wyrazów obcych W. Kopalińskiego) „dowód", „świadectwo prawdziwości" i tym właśnie powinno być orzeczenie lekarskie. Można wyróżnić następujące rodzaje takich dokumentów: zaświadczenia, świadectwa lekarskie, orzeczenia, opinie i inne. Niektóre z nich, zwłaszcza służące takim samym celom, mają charakter schematyczny i są sporządzane na przygotowanych z góry drukach i formularzach (np. zaświadczenia o czasowej niezdolności do pracy na „drukach L—4a", karty zgonu, karty informacyjne, skierowania do leczenia szpitalnego lub w innej instytucji itp.). Nie każde z wymienionych mają „sensu stricto" charakter orzeczenia, gdyż — poza stwierdzeniem stanu faktycznego — brak im wysnutego z tego wniosku (właściwego orzeczenia, opinii); pomimo to wymieniam je w tym miejscu, gdyż mogą one stanowić podstawową dokumentację, potrzebną przy wydawaniu właściwych orzeczeń. Zaświadczenia są zwykle lakonicznymi, krótkimi dokumentami, świadectwa lekarskie bywają mniej lub bardziej szczegółowe,
• Dz. Urz. Min. Zdrowia i Op. Społ. nr 27, 1970, poz. 218.
ne, bądź jeżeli umieszczenie rozpoznania stanowiłoby noruszenie tajemnicy zawodowej".
Dokumenty nie przeznaczone dla lekarzy lub instytucji służby zdrowia należy redagować w sposób zrozumiały dla laików. Należy unikać terminologii łacińskiej oraz fachowych pojęć i wyrażeń naukowych; jeżeli użycie ich jest konieczne lub uzasadnione, należy je dokładnie i zrozumiale wyjaśnić. W niektórych sprawach zachodzi potrzeba cytowania w orzeczeniu lub opinii odnośnych przepisów prawnych lub powoływania się na nie, wynika stąd wspomniana już konieczność orientacji w najważniejszych dla danej dziedziny podstawach prawnych. W obiegu i przesyłaniu jakiejkolwiek dokumentacji lekarskiej obowiązuje bardzo staranna dbałość o zachowanie tajemnicy lekarskiej. W żadnym wypadku dokumentacja lekarska nie może się dostać w niepowołane ręce.